Is zonnebrand slecht voor je?

Online woekert het idee dat zonnebrandbescherming kankerverwekkend zou zijn. Klopt dit?

Pexels

Online gaan een hoop ideeën rond over zonnebrand-bescherming. Deze zouden slecht of zelfs kankerverwekkend zijn. Mensen kiezen ervoor zich niet in te smeren of zoeken ‘natuurlijke’ alternatieven zoals olijfolie. De gedachte staat daarbij centraal dat de bescherming onnodig is. Er was tenslotte een tijd zónder zonnebrand. Als we het toen konden, dan nu ook. Hoe schadelijk zijn deze ideeën? Is het volledige misinformatie of schuilen er waarheden in?

Toegegeven was er inderdaad een lange tijd waarin mensen leefden zonder moderne zonnebrandbescherming en zijn er ook veel producten op de huidige markt waar schadelijke stoffen in zitten. Ik dook de wetenschap en geschiedenis in om feiten te scheiden van fabels.

First things first: is zonnebrand kankerverwekkend?

Helaas is gebleken uit onderzoek van de FDA dat er inderdaad kankerverwekkende stoffen in zonnebrandbescherming zitten die in de bloedbaan terechtkomen en zo een eigen leven leiden in je lichaam.

Toch is het alternatief (geen bescherming) volgens de FDA schadelijker, waardoor het beter is om het te blijven smeren (RTL).

Want wat gebeurt er dan precies? Paleo schrijft dat de oorspronkelijk ontwikkelde zonnebrand op de huid ligt als een T-shirt. Echter smeert dat minder lekker en blijft er een witte laag achter. Daarom hebben we nu zonnebrand die wordt opgenomen door de huid, waardoor het beter smeerbaar is. Echter komen er daardoor parabenen, oxybenzone en retinyl palmitate in je lichaam terecht. Welke een negatieve invloed uitoefenen op je hormonen, slecht zijn voor je huid én de kans op kanker verhogen.

hoe gevaarlijk is de zon precies?

Hoe schadelijk is de zon? Veel mensen nemen het niet zo nauw met het risico op huidkanker en onderschatten de risico’s van de warme lichtbol die er elke dag trouw voor ons is. Het is tenslotte iets wat zich langzaam opbouwt en er is geen zekerheid dat je het krijgt. Net als bij longkanker van roken. De kans is groter dan wanneer je het niet doet, maar er zijn altijd van die misleidende voorbeelden van mensen die er oud mee worden. Dergelijke uitzonderingen zijn mooi, maar uiteindelijk gok je met je leven.

“De afgelopen 10 jaar is het aantal mensen met huidkanker meer dan verdubbeld”

Hoe groot is de kans op huidkanker en hoe ernstig is het als je het eenmaal hebt? KWF schrijft dat huidkanker de meest voorkomende soort kanker is in Nederland. Het aantal mensen dat hiermee wordt gediagnostiseerd stijgt elk jaar. “De afgelopen 10 jaar is het aantal mensen met huidkanker meer dan verdubbeld” schrijft KWF. “In 2021 kregen meer dan 80 000 Nederlanders de diagnose huidkanker. Honderden mensen overlijden hier jaarlijks aan.”

Sterker nog, uit onderzoek is gebleken dat de meest voorkomende vorm van huidkanker, het basaalcelcarcinoom (afgekort als BCC) bij mannen onder de 40 jaar waarschijnlijk wordt veroorzaakt door een combinatie van zonblootstelling en genetische aanleg. “BCC wordt steeds vaker bij jongere mensen vastgesteld”, schrijft het onderzoek… Geen goede zaak dus.

Toegegeven, is de kans op overlijden niet enorm groot. Een andere reden om je te willen beschermen is voor esthetische redenen. Want de zon veroorzaakt huidveroudering en rimpels. “Bij huidveroudering door de zon wordt de huid hobbelig en grauw-gelig van kleur.” Schrijft het Elizabeth-TweeSteden Ziekenhuis. “De huid verliest zijn elasticiteit en stevigheid, er ontstaan bruine zonnevlekken (of ouderdomsvlekken), het aantal rimpels neemt toe en deze worden dieper.”

Het nut is hiermee duidelijk lijkt me. Toch heb ik gemengde gevoelens bij het feit dat er inderdaad kankerverwekkende stoffen in zonnebescherming zitten. Wat ons hoort te beschermen tegen huidkanker, levert dus op zichzelf ook mogelijk kanker op. Hoe deden ze dat vroeger?

Het eerste zonnebrand-middel kwam in 1944 op de markt

Op de site van de SchoolBank en PubMed vond ik daar meer over. Voor de 20e eeuw was bruin worden in het Westen niet wenselijk. Mensen wilden zo wit mogelijk blijven om uit te stralen dat ze bij een hogere klasse hoorden. Als je een gebruinde huid had, dan was dat een teken dat je behoorde tot de arbeidersklasse. Rijke witte mensen zouden binnen zitten, niet werken en daardoor wit blijven. Om dat bij-bruinen te voorkomen liepen ze met paraplu’s, hoedjes of bedekkende kleding buiten. Verkleurde je huid toch? Dan bedekten ze dat met wit poeder. Zonnebrand was hier dus niet nodig, omdat ze de zon niet in wilden.

‘‘Mensen wilden zo wit mogelijk blijven om uit te stralen dat ze bij een hogere klasse hoorden’’

Reden voor de ommekeer was volgens de SchoolBank de opkomst van het communisme en een steeds groter wordende arbeidersklasse. Een bruine tint was dus niet meer zo’n ramp, maar verbranden wel. Coco Chanel populariseert het idee van zonnebaden in 1920 en zo werd een gebruinde huid in delen van het Westen langzaam niet meer enkel gezien als armoedig, maar als een teken van een gezond, ontspannen en geprivilegieerd leven. Zonnebanken werd het leven ingeroepen en daarmee ook een direct verband in een toename van huidkanker.

Het eerste smeerbare middel tegen zonnebrand kwam in 1944 op de markt: the Red Vet Pat. Het werd ontwikkeld voor soldaten in het Stille Zuiderzee gebied. Chemicus Franz Greiter bracht na jaren onderzoek in 1948 de eerste zonnebrandcrème op de markt. In 1960 bracht Greiter de tot op de dag van vandaag veelgebruikte SPF (Sun Protection Factor) uit.

Dat is overigens het verloop in de Westerse wereld. Hoe ging dat in andere continenten in een verder verleden?

“Vikingen gebruikten eyeliner om zonnestralen uit hun ogen te houden wanneer ze moesten strijden”

Onderzoek wijst uit dat ook in de tijd vóór moderne zonnebrand, mensen de risico’s van zonnestraling kenden en daar hun eigen beschermingsmiddel en/of -methode tegen hadden. Zo gebruikten mensen in India in 500 v.Chr. zink. Zink bleef op de huid liggen en hielp hen in eerste instantie open wonden te behandelen. Zink wordt nu nog steeds gebruikt in zonnebrandbescherming. Net als rijst zemelen uit het oude Egypte die Uv-straling absorbeert. In Zuidoost-Azië gebruikten ze hoeden gemaakt van riet/ bladeren. Vikingen gebruikten speciale eyeliner om zonnestralen uit hun ogen te houden wanneer ze moesten strijden en in Namibië gebruikten ze een mengsel van boter, rode oker, en vet. Ze smeerden het in hun haar en op hun huid als zonnebescherming.

Zijn deze natuurlijke oplossingen beter en veiliger dan moderne zonnebrandcrème?

In olijfolie zit dus wel een SPF, maar niet meer dan 6/7 zegt Professor Vera Rogiers (Hoogleraar van de VUB) in een interview tegen Knack. Ze noemt het een gevaarlijke mythe.

SPF werkt tegen UVB-stralen. Die zijn verantwoordelijk voor het verbranden van je huid en kunnen DNA-schade veroorzaken en zo leiden tot huidkanker. De SPF vertelt hoe veel keer minuten je langer beschermd in de zon kan blijven. Dus SPF 10 beschermt 100 minuten.

Rogiers zegt dat de meest effectieve bescherming begint bij SPF 15. Rogiers zegt ook dat het wettelijk is vastgesteld dat SPF voor een derde moet beschermen tegen UVA-stralen. Deze dringen dieper door in de huid en zorgen voor vroegtijdige huidveroudering. Zoals rimpels, vlekjes en uitdroging.

Olijfolie helpt dus alleen tegen UVB en niet tegen UVA. Ik kan me voorstellen dat hetzelfde geldt voor andere natuurlijke middelen. Het biedt waarschijnlijk wel bescherming, maar geen volledige waardoor het minder effectief is dan je wenst. We willen steeds betere en efficiëntere oplossingen, en ik denk dat moderne zonnebrand daar zeker een van is. Wil je wel volledig natuurlijke zonnebrand? Dan moet je je verdiepen in uit welke middelen je welke bescherming kunt halen. Een meer ingewikkelde zaak dan je waarschijnlijk zou verwachten.

Wat nou als je gematigd de zon in gaat? De een verbrand toch sneller dan de ander?

Er is genoeg anekdotisch bewijs van mensen die niet verbranden zonder beschermingsmiddel. Ik krijg zelf ook regelmatig de opmerking dat ik het niet nodig zou hebben omdat ik een donkerdere huidskleur heb. De verklaring daarvoor komt neer op twee dingen. Ten eerste hebben huids-, oog- en haarkleur invloed op hoe snel je verbrandt. Des te lichter je bent, des te meer SPF je nodig hebt. Ten tweede is er zoiets genaamd Zonnekapitaal. Dat is een spaarpotje dat je meekrijgt vanaf je geboorte. Hij kan niet worden aangevuld en alleen opraken. Het is de maximale hoeveelheid straling waaraan iemand kan worden blootgesteld in zijn hele leven. Volgens een artikel op Aderma maken we deze tegenwoordig op voor ons 18e levensjaar. Daarom is het belangrijk om je te beschermen. Doe je dat niet kan je eerder last krijgen van rimpels of vlekken. Een lichte huid heeft een lager Zonnekapitaal en moet dan ook extra voorzichtig zijn, schrijft Aderma. Daarnaast neemt dit Zonnekapitaal sneller af bij jonge kinderen en zuigelingen. Om die reden moeten zij extra goed worden beschermd tegen de zon.

Conclusie:

De schadelijke effecten van de zon moeten zeker serieus worden genomen en insmeren is dus belangrijk. Blijf je bang voor kankerverwekkende stoffen in zonnebrand? Kies dan voor een middel dat niet door je huid heen dringt, maar er óp blijft. Dergelijke zonnebrand is vaak wel dikker en witter, maar dat is dan de prijs die je betaald. Lees dit artikel voor advies over veilige zonnebrand.

Ga je toch zonder bescherming de deur uit? Als je je zonnekapitaal al hebt opgemaakt is het belangrijk om goed te letten op hoe en wanneer je je blootstelt aan de zon. Oftewel: niet op het heetste moment van de dag zonder parasol, schaduw of beschermende kleding. En zelfs dan heb je eigenlijk zonnebescherming nodig omdat Uv-straling daar doorheen komt. Zie hieronder een overzicht van hoe lang je per huidtype en sterkte van Uv-straling, onbeschermd in de zon kunt zitten:

Zonnekapiaal